(Kiemsat.vn) - Nhằm khắc phục những bất cập, hạn chế của BLTTHS năm 2003 mới chỉ quy định chung chung về hoạt động tiếp nhận, giải quyết tin báo tố giác tội phạm, Bộ luật TTHS năm 2015 đã cụ thể hóa, xây dựng những quy định mới về công tác tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác tội phạm, kiến nghị khởi tố, tạo cơ sở pháp lý cho việc áp dụng các chế định một cách thống nhất, khách quan, bảo đảm đúng căn cứ pháp luật.
Bài viết này, tác giả giới thiệu với bạn đọc một số điểm mới của BLTTHS năm 2015 về công tác tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác tội phạm và kiến nghị khởi tố cần lưu ý trong tiếp nhận, giải quyết về tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố, góp phần giúp việc nhận thức và thống nhất áp dụng trong thực tiễn giữa các cơ quan tiến hành tố tụng:
Thứ nhất, về số lượng điều luật:
BLTTHS năm 2003 chỉ quy định hai điều về việc tiếp nhận, giải quyết tin báo tố giác tội phạm và kiến nghị khởi tố của cá nhân, cơ quan, tổ chức. Trong khi đó BLTTHS năm 2015 có tới 7 điều quy định về vấn đề này, bao gồm các điều:
Điều 144. Tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố; điều 145. Trách nhiệm tiếp nhận và thẩm quyền giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố; Điều 146. Thủ tục tiếp nhận tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố; Điều 147. Thời hạn, thủ tục giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố; Điều 148. Tạm đình chỉ việc giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố; Điều 149. Phục hồi giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố; Điều 150. Giải quyết tranh chấp về thẩm quyền giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố.
Việc quy định đầy đủ, chi tiết hơn các điều luật tạo điều kiện thuận lợi cho các cơ quan có thẩm quyền trong việc giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố, làm căn cứ để khởi tố hay không khởi tố vụ án hình sự một cách chính xác và hiệu quả.
Thứ hai, BLTTHS năm 2015 đã đưa ra khái niệm cụ thể, rõ ràng hơn về tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố:
Các khái niệm này chưa được quy định tại BLTTHS năm 2003, chỉ đến khi Thông tư liên tịch số 06/2013 ra đời, các khái niệm này mới được đề cập đến. Tuy nhiên để tạo sự thống nhất trong việc hiểu cũng như áp dụng các khái niệm tin báo, tố giác về tội phạm, kiến nghị khởi tố, BLTTHS năm 2015 đã đưa ra những khái niệm cụ thể, rõ ràng, theo đó:
Tố giác về tội phạm là việc cá nhân phát hiện và tố cáo hành vi có dấu hiệu tội phạm với cơ quan có thẩm quyền.
Tin báo về tội phạm là thông tin về vụ việc có dấu hiệu tội phạm do cơ quan, tổ chức, cá nhân thông báo với cơ quan có thẩm quyền hoặc thông tin về tội phạm trên phương tiện thông tin đại chúng.
Kiến nghị khởi tố là việc cơ quan nhà nước có thẩm quyền kiến nghị bằng văn bản kèm theo chứng cứ, tài liệu liên quan cho Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát có thẩm quyền xem xét, xử lý vụ việc có dấu hiệu tội phạm.
Thứ ba, BLTTHS năm 2015 quy định cụ thể hơn về trách nhiệm tiếp nhận và thẩm quyền giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố:
Về trách nhiệm tiếp nhận tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố, khoản 1 điều 145 BLTTHS năm 2015 quy định rõ: Mọi tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố phải được tiếp nhận đầy đủ, giải quyết kịp thời. Cơ quan, tổ chức có trách nhiệm tiếp nhận không được từ chối tiếp nhận tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố. Có thể hiểu, mọi thông tin tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố của cá nhân, cơ quan, tổ chức đều phải được các cơ quan có thẩm quyền tiếp nhận để giải quyết. Không cơ quan, tổ chức có thẩm quyền nào được quyền từ chối việc tiếp nhận này. Quy định này nhằm tạo điều kiện cũng như khuyến khích cá nhân, cơ quan, tổ chức ngay khi phát hiện các sự việc có dấu hiệu tội phạm cần tố giác, báo tin ngay cho các cơ quan có thẩm quyền để nhanh chóng xử lý, góp phần đảm bảo an ninh trật tự, trị an của xã hội.
Về chủ thể có thẩm quyền tiếp nhận tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố, khoản 2 điều 145 BLTTHS năm 2015 quy định gồm Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát; ngoài ra còn có các Cơ quan, tổ chức khác.
Về thẩm quyền giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố chỉ bao gồm các chủ thể: Cơ quan điều tra, Cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra và Viện kiểm sát.
Ngoài ra BLTTHS năm 2015 còn bổ sung thêm một số chủ thể có thẩm quyền trong việc tiếp nhận cũng như trong việc xác minh sơ bộ đối với tố giác, tin báo về tội phạm, cụ thể:
Công an phường, thị trấn, Đồn Công an có trách nhiệm tiếp nhận tố giác, tin báo về tội phạm, lập biên bản tiếp nhận, tiến hành kiểm tra, xác minh sơ bộ và chuyển ngay tố giác, tin báo về tội phạm kèm theo tài liệu, đồ vật có liên quan cho Cơ quan điều tra có thẩm quyền.
Công an xã có trách nhiệm tiếp nhận tố giác, tin báo về tội phạm, lập biên bản tiếp nhận, lấy lời khai ban đầu và chuyển ngay tố giác, tin báo về tội phạm kèm theo tài liệu, đồ vật có liên quan cho Cơ quan có thẩm quyền điều tra, xác minh giải quyết theo quy định.
Có thể thấy đây là một quy định mới được ghi nhận trong BLTTHS năm 2015. Trước đây, trong BLTTHS năm 2003 và Thông tư liên tịch số 06/2013 chưa có quy định cụ thể về thẩm quyền tiếp nhận tin báo, tố giác tội phạm của chủ thể này. Điều này cũng gây không ít khó khăn cho lực lượng Công an xã, phường, thị trấn trong hoạt động tiếp nhận tin báo, tố giác tội phạm từ quần chúng nhân dân, cơ quan, tổ chức cũng như tính pháp lý của các tài liệu mà các chủ thể này thu thập không cao. Quy định này một mặt tăng thẩm quyền cho Công an cấp xã, phường, thị trấn trong công tác tiếp nhận và xác minh sơ bộ ban đầu đối với tin báo, tố giác tội phạm, đồng thời nhằm phân loại kịp thời, chính xác ngay từ đầu việc tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo tội phạm và kiến nghị khởi tố, hạn chế, khắc phục tình trạng tồn đọng, kéo dài thời hạn giải quyết lượng tố giác, tin báo tội phạm cho các cơ quan có thẩm quyền giải quyết.
Thứ tư, về thời hạn giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố:
Về thời hạn giải quyết tin báo, tố giác tội phạm và kiến nghị khởi tố đã được BLTTHS năm 2003 quy định. Tuy nhiên trong quá trình thực hiện đã nảy sinh những tồn tại, khó khăn như sau: Đối với những vụ việc phức tạp, nhiều đối tượng, có những đối tượng không ở trong địa phương mà phải tiến hành xác minh ở địa phương khác, cũng như có những vụ việc phải chờ kết luận giám định của các cơ quan có thẩm quyền mới đưa ra hướng giải quyết được thì thời hạn giải quyết tối đa là hai tháng như quy định tại điều 103 BLTTHS năm 2003 là khó thực hiện. Vì vậy, theo quy định tại điều 147 BLTTHS năm 2015: Trường hợp chưa thể kết thúc việc kiểm tra, xác minh trong thời hạn quy định ( 02 tháng) thì Viện trưởng Viện kiểm sát cùng cấp hoặc Viện kiểm sát có thẩm quyền có thể gia hạn một lần nhưng không quá 02 tháng. Đây chính là một quy định mới nhằm tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc trước đây, tạo điều kiện cho Cơ quan điều tra giải quyết tin báo, tố giác tội phạm và kiến nghị khởi tố đúng thời hạn luật định. Thiết nghĩ quy định như vậy là phù hợp thực tế, tránh tình trạng tin báo, tố giác tội phạm tồn đọng quá nhiều và quá thời hạn giải quyết.
Thứ năm, về vấn đề tạm đình chỉ tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố:
BLTTHS năm 2003 và Thông tư liên tịch số 06/2013 chỉ mới quy định về thời hạn giải quyết tin báo, tố giác tội phạm và kiến nghị khởi tố từ 20 ngày hoặc tối đa đến 02 tháng nhưng lại không quy định trong trường hợp quá thời hạn luật định mà tin báo, tố giác tội phạm chưa được giải quyết thì sẽ xử lý như thế nào. Đây chính là một vướng mắc, bất cập lớn đối với Cơ quan điều tra trong quá trình giải quyết. Nhằm khắc phục bất cập đó, tại Điều 148 BLTTHS năm 2015 đã quy định Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra ra quyết định tạm đình chỉ việc giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố khi thuộc một trong các trường hợp:
- Đã trưng cầu giám định, yêu cầu định giá tài sản, yêu cầu nước ngoài tương trợ tư pháp nhưng chưa có kết quả;
- Đã yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân cung cấp tài liệu, đồ vật quan trọng có ý nghĩa quyết định đối với việc khởi tố hoặc không khởi tố vụ án nhưng chưa có kết quả.
Trong thời hạn 24 giờ, kể từ khi ra quyết định tạm đình chỉ việc giải quyết tố giác, tin báo tội phạm và kiến nghị khởi tố phải gửi quyết định tạm đình chỉ kèm theo tài liệu liên quan đến Viện kiểm sát cùng cấp; cho cơ quan, tổ chức, cá nhân đã tố giác,báo tin tội phạm, kiến nghị khởi tố.
Thứ sáu, bổ sung quy định về vấn đề phục hồi giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố:
Bên cạnh chế định tạm đình chỉ trong quá trình giải quyết tin báo, BLTTHS năm 2015 cũng bổ sung thêm quy định về vấn đề phục hồi việc giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố. Khoản 1 điều 149 BLTTHS năm 2015 quy định: Khi lý do tạm đình chỉ việc giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố không còn, Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra ra quyết định phục hồi giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố. Thời hạn giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố tiếp không quá 01 tháng kể từ ngày ra quyết định phục hồi.
Quy định này nhằm xử lý các tin báo tồn đọng có điều kiện giải quyết, để từ đó góp phần xử lý triệt để các hành vi có dấu hiệu tội phạm, tránh bỏ lọt tội phạm và người phạm tội.
Thứ bảy, quy định về vấn đề giải quyết tranh chấp về thẩm quyền giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố:
BLTTHS năm 2003 không quy định về vấn đề giải quyết tranh chấp về thẩm quyền giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố mà chỉ quy định: Viện kiểm sát có trách nhiệm kiểm sát việc giải quyết của Cơ quan điều tra đối với tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố.
Thực tiễn hiện nay cho thấy có nhiều vụ việc có sự tranh chấp về thẩm quyền giải quyết, tuy nhiên chưa có văn bản nào hướng dẫn về vấn đề này kể cả Thông tư liên tịch số 06/2013. Chính vì vậy, điều 150 BLTTHS năm 2015 đã khắc phục được vấn đề này bằng cách quy định cụ thể thẩm quyền của Viện kiểm sát các cấp trong việc giải quyết tranh chấp:
- Tranh chấp về thẩm quyền giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố do Viện kiểm sát cấp trên trực tiếp giải quyết.
- Tranh chấp thẩm quyền giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố của cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra do Viện kiểm sát có thẩm quyền giải quyết.
- Tranh chấp về thẩm quyền giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố giữa các Cơ quan điều tra cấp tỉnh, giữa các Cơ quan điều tra quân sự cấp quân khu do Viện kiểm sát nhân dân Tối cao, Viện kiểm sát quân sự trung ương giải quyết.
- Tranh chấp về thẩm quyền giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố giữa các Cơ quan điều tra cấp huyện thuộc các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương khác nhau, giữa các Cơ quan điều tra quân sự khu vực thuộc các quân khu khác nhau do Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh, Viện kiểm sát quân sự cấp quân khu nơi đầu tiên tiếp nhận tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố giải quyết.
- Tranh chấp về thẩm quyền giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố giữa các Cơ quan điều tra của Công an nhân dân, Cơ quan điều tra trong Quân đội nhân dân và Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân Tối cao do Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân Tối cao giải quyết.
Như vậy, qua những quy định trên có thể thấy, khi phát sinh tranh chấp về thẩm quyền giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố giữa các cơ quan điều tra, Cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra thì trách nhiệm thuộc về Viện kiểm sát các cấp. Đây là quy định mới của BLTTHS về vấn đề trách nhiệm của Viện kiểm sát, do đó trong quá trình áp dụng cũng như thực hiện Bộ luật cần có sự hướng dẫn cụ thể từ các ngành cấp trên, để đảm bảo sự thống nhất trong việc áp dụng các quy định của pháp luật.
Theo kiemsat.vn