Trong thời gian qua, tình hình kinh tế, xã hội cả nước nói chung và địa bàn tỉnh Khánh Hòa nói riêng có nhiều biến động, đặc biệt là sự tăng trưởng, phát triển nhanh chóng của kinh tế, xã hội làm cho mọi mặt đời sống của đất nước và trên địa bàn tỉnh Khánh Hòa có nhiều thay đổi. Nền kinh tế phát triển theo hướng tích cực, tăng trưởng nhanh, mạnh. Tuy nhiên, việc phát triển kinh tế cũng làm phát sinh nhiều vi phạm tiêu cực, tham nhũng do tư tưởng sai lệch, làm giàu bằng mọi giá, bất chấp pháp luật, đạo đức vì lợi ích cá nhân, vụ lợi là những nguyên nhân làm cho tình hình tội phạm về tham nhũng, chức vụ, kinh tế tiếp tục có diễn biến phức tạp, xảy ra ở nhiều lĩnh vực như đất đai, đấu thầu, y tế…gây thiệt hại rất lớn đến tài sản, giảm sút niềm tin của người dân với cơ quan Nhà nước. Công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực được xác định là cuộc đấu tranh lâu dài, khó khăn và phức tạp. Trên cơ sở thực trạng, kinh nghiệm trong quá trình thực hành quyền công tố, kiểm sát và điều tra, truy tố, xét xử các vụ án tham nhũng, chức vụ, kinh tế tại địa phương. Chúng tôi xin trao đổi, phân tích và đưa ra một số giải pháp, yêu cầu nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát giải quyết các vụ án, vụ việc tham nhũng, chức vụ, kinh tế trên địa bàn tỉnh Khánh Hòa trong thời gian tới.
1. Thực trạng tình hình tội phạm tham nhũng, kinh tế, chức vụ tại địa bàn tỉnh Khánh Hòa
Từ ngày 01/12/2022 đến ngày 31/5/2024 Viện kiểm sát hai cấp tỉnh Khánh Hòa đã thụ lý kiểm sát giải quyết 16 nguồn tin; đã giải quyết 14 nguồn tin (trong đó: khởi tố 11 vụ, không khởi tố 02 nguồn tin, chuyển cho cơ quan có thẩm quyền 01 nguồn tin, đang giải quyết 02 nguồn tin). Thụ lý kiểm sát điều tra 24 vụ/64 bị can; đã giải quyết 19 vụ/48 bị can (trong đó: kết thúc điều tra đề nghị truy tố 18 vụ/48 bị can; tạm đình chỉ 01 vụ/0 bị can; đang điều tra 05 vụ/16 bị can). Thụ lý giải quyết trong giai đoạn truy tố 18 vụ/48 bị can; đã giải quyết 14 vụ/37 bị can (trong đó: truy tố 14vụ/ 37 bị can; đang giải quyết 04 vụ/11 bị can). Thụ lý kiểm sát xét xử 19 vụ/56 bị cáo; đã giải quyết 10 vụ/39 bị cáo (trong đó: đã xét xử 10 vụ/39 bị cáo, đang giải quyết 09 vụ/17 bị cáo).
Việc phát hiện và xử lý kịp thời, nghiêm minh các vụ việc, vụ án tham nhũng, chức vụ, kinh tế trong thời gian qua trên địa bàn tỉnh Khánh Hòa nhất là những vụ án, vụ việc do Ban chỉ đạo Trung ương, Ban chỉ đạo cấp Tỉnh về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực đã góp phần tích cực đến kết quả công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực tại địa phương. Kết quả công tác thu hồi tài sản trong các vụ án tham nhũng, chức vụ, kinh tế có liên quan đến chức vụ có nhiều chuyển biến tích cực, đạt hiệu quả cao. Từ đó đã tạo ra hiệu ứng tích cực, lan tỏa mạnh mẽ trong toàn xã hội, được dư luận đồng tình, củng cố lòng tin của nhân dân với Đảng và các cơ quan bảo vệ pháp luật, trong đó có ngành Kiểm sát nhân dân.
2. Khó khăn, vướng mắc, tồn tại, hạn chế:
Bên cạnh những kết quả đạt được, công tác giải quyết các vụ việc, vụ án về tham nhũng, chức vụ, kinh tế vẫn còn gặp một số khó khăn, vướng mắc, tồn tại, hạn chế như sau:
- Phương thức thủ đoạn phạm tội của các loại tội phạm về tham nhũng, chức vụ ngày càng tinh vi. Do vậy, công tác phát hiện, đấu tranh gặp nhiều khó khăn, trong khi biên chế cán bộ, Kiểm sát viên ít. Các vụ án về tội phạm về tham nhũng, chức vụ liên quan đến nhiều lĩnh vực như đầu tư, đất đai, xây dựng, tài chính, thuế hoặc đấu thầu trong lĩnh vực y tế… Văn bản pháp luật về các lĩnh vực này rất nhiều, có lúc có sự chồng chéo nên việc nghiên cứu, nhận thức, vận dụng có lúc còn có sự khác biệt giữa cơ quan hành chính và cơ quan tiến hành tố tụng.
- Về nhận thức, áp dụng pháp luật: Hiện nay các cơ quan tiến hành tố tụng chưa thống nhất về nhận thức, áp dụng pháp luật đối với việc xác định chủ thể của một số tội phạm như tội “Thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng” theo quy định tại Điều 360 Bộ luật Hình sự, tội “Giả mạo trong công tác” theo quy định tại Điều 359 Bộ luật Hình sự khi người thực hiện hành vi phạm tội là người có chức vụ, quyền hạn trong doanh nghiệp ngoài Nhà nước.
- Việc giám định, định giá tài sản còn gặp nhiều khó khăn; chất lượng giám định, định giá chưa đáp ứng được đầy đủ yêu cầu, còn có sự bất cập, không hợp lý nên phải tiếp tục trưng cầu giám định, định giá lên Hội đồng định giá trong Tố tụng Hình sự cấp Bộ để đảm bảo tính khách quan, toàn diện. Việc thành lập Hội đồng giám định, định giá cấp Bộ thường kéo dài, kết quả định giá, giám định chậm ảnh hưởng không nhỏ đến tiến độ giải quyết vụ án, vụ việc theo yêu cầu của Ban Chỉ đạo; một số trường hợp phải tạm đình chỉ giải quyết để chờ kết quả giám định, định giá.
- Việc thu hồi tài sản trong các vụ án tham nhũng, chức vụ rất khó khăn. Một phần nguyên nhân của việc này xuất phát từ việc từ khi phát hiện vi phạm cho đến lúc các cơ quan chức năng của Đảng, Thanh tra Chính phủ, Kiểm toán Nhà nước chính thức có kết luận sai phạm diễn ra trong khoảng thời gian rất dài nhưng chưa có quy định cho phép được "đóng băng", "phong tỏa" tài sản của những người bị thanh tra, kiểm tra. Dẫn đến hiện trạng những đối tượng này đã kịp thời tẩu tán tài sản cho người thân của họ hoặc giao dịch cho người khác.
Ngoài các nguyên nhân trên thì còn một phần nguyên nhân mang tính chủ quan, một số Kiểm sát viên chưa nêu cao tinh thần trách nhiệm trong khi thực thi công vụ, thực hiện nhiệm vụ chính trị; việc nghiên cứu, vận dụng các quy định của Bộ luật Hình sự và Bộ luật Tố tụng hình sự đôi lúc còn sơ sài; kỹ năng, kinh nghiệm của Kiểm sát viên còn có những hạn chế nhất định; kiến thức pháp luật trong các lĩnh vực quản lý Nhà nước chưa đáp ứng yêu cầu công việc…
3. Một số giải pháp nâng cao chất lượng công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát giải quyết các vụ án, vụ việc tham nhũng, chức vụ, kinh tế:
Từ những khó khăn, vướng mắc, tồn tại và hạn chế nêu trên, chúng tôi đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát giải quyết các vụ án, vụ việc tham nhũng, chức vụ, kinh tế trong thời gian tới như sau:
Thứ nhất, thực hiện nghiêm chủ trương có vụ việc thì phải xác minh làm rõ, tích cực, khẩn trương, rõ đến đâu xử lý đến đó, có dấu hiệu tội phạm thì phải khởi tố, điều tra, kết luận, có tội thì phải truy tố, xét xử; vụ việc chưa đến mức xử lý hình sự thì phải xử lý nghiêm theo quy định của Đảng, Nhà nước, đoàn thể; phải tiến hành đồng bộ giữa kỷ luật Đảng, kỷ luật hành chính Nhà nước, đoàn thể và xử lý hình sự. Chỉ đạo gắn trách nhiệm của từng cá nhân, đơn vị, nhất là người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng, cơ quan, đơn vị trong việc tháo gỡ khó khăn, vướng mắc về công tác giám định, định giá để xử lý dứt điểm, không kéo dài, đáp ứng kịp thời công tác xác minh, điều tra, truy tố, xét xử tội phạm tham nhũng, kinh tế, tiêu cực, nhất là các vụ án, vụ việc thuộc Ban Chỉ đạo về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực theo dõi, chỉ đạo.
Thứ hai, khi thực hành quyền công tố và kiểm sát giải quyết các vụ án, vụ việc tham nhũng, chức vụ, kinh tế, Kiểm sát viên phải thực hiện đầy đủ các thao tác nghiệp vụ theo Quy chế, quy định của Ngành Kiểm sát nhân dân và các quy định pháp luật theo từng giai đoạn tố tụng. Ngay từ khi tiếp nhận, thụ lý giải quyết nguồn tin về tội phạm, Kiểm sát viên được phân công thực hành quyền công tố và kiểm sát việc giải quyết nguồn tin về tội phạm phải bám sát, nắm chắc nội dung vụ việc để đề ra Yêu cầu kiểm tra xác minh; phải nắm vững những quy định pháp luật chuyên ngành; phối hợp với Điều tra viên hoặc trường hợp cần thiết thì trực tiếp tiến hành thu thập các tài liệu, chứng cứ để chứng minh hành vi vi phạm hoặc tài liệu liên quan đến quy trình ban hành văn bản hành chính và trách nhiệm cá nhân của người liên quan; xác định chính xác các dạng vi phạm pháp luật, phân loại vai trò của các đối tượng; làm rõ những dấu hiệu đặc trưng cơ bản của hành vi vi phạm tương ứng với những yếu tố cấu thành tội phạm theo quy định của Bộ luật Hình sự để xác định đúng tội danh.
Thứ ba, Đối với các vụ án tham nhũng, chức vụ, kinh tế việc thực hiện giám định tư pháp nhằm xác định rõ quy trình, hành vi vi phạm pháp luật cũng như xác định hậu quả thiệt hại do hành vi vi phạm gây ra là rất quan trọng, trong quyết định trưng cầu giám định cần xác định rõ nội dung, lĩnh vực hoặc chuyên ngành cần giám định trong vụ án, vụ việc đang giải quyết; lựa chọn cá nhân, tổ chức có năng lực, đủ điều kiện thực hiện giám định phù hợp với tính chất, nội dung cần giám định để ra quyết định trưng cầu giám định.
Thứ tư, đối với việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn: đối với bị can là cán bộ Đảng viên phải thực hiện đúng theo quy định của Đảng trước khi khởi tố hoặc áp dụng biện pháp ngăn chặn tạm giam; đối với những đối tượng phạm tội là Đại biểu Quốc hội, Đại biểu Hội đồng nhân dân, phải có văn bản của cơ quan có thẩm quyền tạm đình chỉ việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của Đại biểu Quốc hội, Đại biểu Hội đồng nhân dân trước khi khởi tố bị can, bắt tạm giam, khám xét theo quy định của Đảng, Quốc hội và pháp luật của Nhà nước.
Đối với các bị can là người đứng đầu trong các cơ quan Nhà nước, tổ chức, doanh nghiệp phạm tội với vai trò chủ mưu, cầm đầu, tổ chức thực hiện tội phạm thì kiên quyết yêu cầu Cơ quan điều tra áp dụng biện pháp ngăn chặn tạm giam để tránh việc che giấu, tiêu hủy chứng cứ, gây cản trở hoạt động điều tra, tẩu tán tài sản. Đối với các đối tượng phạm tội có vai trò thứ yếu thì tùy từng trường hợp, vai trò của họ mà xem xét việc áp dụng biện pháp ngăn chặn phù hợp.
Thứ năm, việc đánh giá, phân loại diện, đối tượng xử lý: Trong quá trình giải quyết các vụ án tham nhũng, chức vụ, kinh tế, cần phân hóa đối tượng xử lý, phân loại, xác định vai trò của từng đối tượng để phân nhóm đối tượng bị truy cứu trách nhiệm hình sự và nhóm đối tượng không bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Việc phân loại diện đối tượng xử lý trong các vụ án, vụ việc thuộc diện Ban Chỉ đạo Trung ương, Ban Chỉ đạo cấp tỉnh theo dõi, chỉ đạo thì cần phải báo cáo xin ý kiến chỉ đạo trước khi quyết định.
Thứ sáu, giải pháp tăng cường thu hồi tài sản bị thất thoát: Để thực hiện tốt việc thu hồi tài sản bị thất thoát, ngay từ trong giai đoạn thụ lý, giải quyết nguồn tin về tội phạm, Viện kiểm sát đã yêu cầu Cơ quan điều tra xác minh, làm rõ tài sản của những đối tượng có liên quan như tài khoản ngân hàng, các bất động sản, động sản và các tài sản có giá trị khác. Đồng thời yêu cầu các cơ quan, tổ chức hữu quan thực hiện các biện pháp phong tỏa tài sản như cấm chuyển dịch; báo cáo các giao dịch chuyển tiền, tài sản có giá trị lớn có nghi ngờ v.v… để đảm bảo cho công tác điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án. Ngay trong giai đoạn điều tra, Kiểm sát viên phải phối hợp chặt chẽ với Điều tra viên làm việc với các bị can, Luật sư bào chữa hoặc người thân của bị can, người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan về việc thu nộp tiền để khắc phục hậu quả thiệt hại. Kiểm sát viên đã động viên, giải thích cho họ việc khắc phục thiệt hại là một trong những tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, ảnh hưởng đến đường lối xử lý đối với họ để họ nhận thức đúng và thực hiện việc nộp tiền khắc phục.
4. Yêu cầu đặt ra nhằm nâng cao chất lượng công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát giải quyết các vụ án, vụ việc tham nhũng, chức vụ, kinh tế:
Để nâng cao chất lượng công tác thực hành quyền công tố, kiểm sát việc giải quyết các vụ án tham nhũng, chức vụ, kinh tế trong thời gian tới cần chú ý tập trung vào các vấn đề sau đây:
- Quán triệt sâu sắc quan điểm của Đảng, quy định của Nhà nước và của Ngành về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực nhằm nâng cao ý thức trách nhiệm cho đội ngũ cán bộ, Kiểm sát viên. Đổi mới mạnh mẽ, toàn diện về tổ chức bộ máy, cán bộ quản lý, điều hành, kỹ năng nghiệp vụ để thực hiện yêu cầu của Đảng trong việc “tăng cường trách nhiệm công tố, gắn công tố với hoạt động điều tra” và “nâng cao chất lượng tranh tụng tại phiên tòa”. Tiếp tục phát huy những kết quả đạt được trong công tác kiểm sát việc khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử các vụ án tham nhũng, chức vụ, kinh tế nghiêm trọng, phức tạp, dư luận xã hội quan tâm trong thời gian qua. Thực hiện có hiệu quả Chỉ thị số 50-CT/TW ngày 07/12/2015 của Bộ Chính trị về “Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác phát hiện, xử lý vụ việc, vụ án tham nhũng”, Kế hoạch số 01-KH/BCSĐ ngày 31/3/2016 của Ban Cán sự Đảng Viện kiểm sát nhân dân tối cao về thực hiện “Chỉ thị số 50-CT/TW ngày 07/12/2015 của Bộ Chính trị về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác phát hiện, xử lý vụ việc, vụ án tham nhũng” trong ngành Kiểm sát nhân dân. Thực hiện nghiêm việc báo cáo xin chủ trương, định hướng xử lý của Ban Chỉ đạo, Thường trực, Ban Thường vụ Tỉnh ủy, Thành ủy, Thị ủy, Huyện ủy đối với các vụ án tham nhũng, chức vụ, kinh tế nghiêm trọng, phức tạp, dư luận xã hội quan tâm, vụ án có bị can, bị cáo là cán bộ, đảng viên thuộc diện Ban Thường vụ quản lý theo Chỉ thị số 26-CT/TW ngày 09/11/2018 của Bộ Chính trị, đảm bảo việc giải quyết vụ việc, vụ án đúng quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước, gắn việc thực hiện công tác chuyên môn với việc phục vụ nhiệm vụ chính trị xã hội tại địa phương;
- Xác định việc áp dụng pháp
luật phải chính xác, khách quan, không bỏ lọt tội phạm, không làm oan người vô
tội và tuân thủ quy định của Bộ luật Hình sự, Bộ luật Tố tụng hình sự và
các văn bản hướng dẫn thi hành. Thực hiện nghiêm Chỉ thị số
05/CT-VKSTC ngày 27/4/2020 của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối
cao về “Tăng cường trách nhiệm công tố
trong giải quyết các vụ án hình sự, đáp ứng yêu cầu đấu tranh phòng, chống tội
phạm”. Tiến hành kiểm sát chặt chẽ việc khởi tố vụ án, khởi tố bị can, việc
áp dụng các biện pháp để kịp thời phong tỏa tài sản có liên quan
đến hành vi phạm tội nhằm nâng cao kết quả thu hồi tài sản bị thất thoát, chiếm
đoạt. Bám sát hoạt động điều tra, kịp thời đề ra yêu cầu điều tra sát với
yêu cầu giải quyết vụ án và tham gia lấy lời khai trước khi đề xuất phê chuẩn
quyết định khởi tố bị can. Trước khi kết thúc điều tra, Kiểm sát viên phải
nghiên cứu kỹ hồ sơ vụ án, chủ động phối hợp chặt chẽ với Điều tra viên để rà
soát, đánh giá chứng cứ và các thủ tục, biện pháp tố tụng đã áp dụng, thực hiện
đầy đủ các nội dung về chuẩn bị kết thúc điều tra vụ án;
- Bố trí, phân công cán bộ,
Kiểm sát viên có năng lực, trình độ, kinh nghiệm thực tiễn, đáp ứng yêu cầu nhiệm
vụ chính trị, chuyên môn trong từng vụ án. Đối với những vụ án quy mô lớn, phức
tạp, nhạy cảm, dư luận xã hội quan tâm, cần bố trí Kiểm sát viên có kinh nghiệm,
khả năng tranh luận và có kỹ năng tranh tụng tốt để việc giải quyết vụ án được
nhanh chóng, chính xác, đúng quy định của pháp luật. Tránh trường hợp phân công
vụ án phức tạp cho cán bộ chưa có kinh nghiệm, dẫn đến tình trạng vượt quá khả
năng giải quyết. Hậu quả của việc phân công giải quyết vụ án không đúng năng lực,
sở trường có khả năng sẽ dẫn đến oan, sai; không định được hướng điều
tra cụ thể, yêu cầu điều tra vấn đề gì, nội dung gì dẫn đến việc phải trả
hồ sơ để điều tra bổ sung làm mất nhiều thời gian, công sức. Quan tâm tăng cường
công tác đào tạo tại chỗ, phân công các Kiểm sát viên có kinh nghiệm trực tiếp
hướng dẫn, đào tạo các Kiểm sát viên mới được bổ nhiệm. Đảm bảo toàn thể cán bộ, Kiểm sát viên phải nắm vững, hiểu sâu
và áp dụng chính xác các quy định pháp luật
trong việc giải quyết án;
- Viện kiểm sát cấp huyện, Phòng nghiệp vụ phải chấp hành nghiêm các quy định về chế độ thông tin báo cáo trong ngành Kiểm sát nhân dân, nhất là các quy định về công tác thỉnh thị, trả lời thỉnh thị; phải thực hiện công tác báo cáo thỉnh thị đối với những vụ án, vụ việc tham nhũng, chức vụ, kinh tế phức tạp, các cơ quan tố tụng cùng cấp còn có quan điểm khác nhau; phải trao đổi với liên ngành cùng cấp để thống nhất thỉnh thị xin ý kiến của liên ngành Trung ương, cấp Tỉnh nhằm đảm bảo việc giải quyết vụ án, vụ việc chính xác, khách quan, đúng pháp luật;
- Bên cạnh việc quyết tâm
ngăn chặn, phát hiện, xử lý tội phạm tham nhũng, kinh tế, chức vụ thì cần phải tăng
cường phối hợp với các cơ quan tiến hành tố tụng trong công tác phát hiện, xác
minh, truy tìm tài sản, tiền có nguồn gốc từ tham nhũng và từ các hành vi sai
phạm trong các vụ án tham nhũng, chức vụ, kinh tế
để thu hồi triệt để về cho Nhà nước. Nâng cao chất lượng công tác phối hợp
giữa các cơ quan tiến hành tố tụng và giữa các khâu công tác nghiệp vụ từ điều
tra, truy tố, xét xử đến thi hành án nhằm bảo đảm đạt hiệu quả cao nhất trong
công tác thu hồi tài sản, thể hiện rõ sự quyết tâm của các cơ quan tiến hành tố
tụng nói chung và vai trò, trách nhiệm, sự quyết liệt của ngành Kiểm sát nói
riêng trong công tác xử lý, giải quyết các vụ án, vụ việc tham nhũng, chức vụ, kinh tế.
Phòng 1 VKSND tỉnh Khánh Hòa